W 2015 r. badając historię muzyki Kościoła Pokoju w Świdnicy natknąłem się w katalogu Biblioteki Uniwersyteckiej w Halle an der Saale na druk gratulacyjny wydany przez Carla Wilhelma Spangenberga z okazji 100. jubileuszu istnienia Kościoła Pokoju w 1752 r.
Zapis tytułu sugeruje, że napisał on pieśń dedykacyjną. Prawowitym właścicielem druku jest książę Philipp Konstantin Fürst zu Stolberg-Wernigerode. W 1946 r. sławna biblioteka rodu Stolberg-Wernigerode uległa wywłaszczeniu, a część jej zasobów trafiła do Biblioteki Uniwersyteckiej w Halle an der Saale. W 2015 r. księgozbiór przetransportowano do Niemieckiej Biblioteki Narodowej we Frankfurcie nad Menem w celu skatalogowania, dlatego druk nie był wówczas dostępny.
Kiedy historyczne księgozbiory zostały ponownie udostępnione, odwiedziłem, w lutym 2023 r. bibliotekę Fürst zu Stolberg-Wernigerodesche Bibliothek w Hirzenhain, gdzie książę Stolberg-Wernigerode był uprzejmy mnie oprowadzić.
Strona tytułowa pieśni gratulacyjnej C. W. Spangenberga z okazji jubileuszu 100-lecia Kościoła Pokoju w Świdnicy, 1752 r. Fürst zu Stolberg-Wernigerodsche Bibliothek, Hirzenhain. Zdjęcie: Stephan Aderhold
Druk składa się z dwóch kart i ma tytuł: || [1r] Da | das Evangelsche Schweidnitz, | seiner | Kirche | Jubel=Fest, | GOTT | heut unter | Friedrichs | Schirme | voller Segen feyern läst,| Wollt | auf GOTTES Danck=Altar, | auch ein heilig Opffer bringen, | Und durch | nachgesetztes Lied | dieses | Jubel=Fest besingen | besingen | M. Carl Wilhelm Spangenberg | Pastor ordinarius zur H. Dreyfaltigkeit in Striegau. | – | An dem grossen Jubel=Jahre der Evangel. Kirche vor Schweidnitz, | 1752. den 25. Sept. | – | Striegau, gedruckt bey Johann Siegismund Webern [Ponieważ ewangelicka Świdnica obchodzi dzisiaj uroczystość jubileuszu swojego kościoła i czci Boga pod patronatem Fryderyka, chciejcie na ołtarzu dziękczynnym złożyć Bogu również świętą ofiarę i w niżej zamieszczonej pieśni opiewać ów jubileusz. M. Carl Wilhelm Spangenberg. Pastor ordinarius kościoła pod wezwaniem Św. Trójcy w Strzegomiu. W wielkim roku jubileuszowym Kościoła Ewangelickiego w Świdnicy 1752, dnia 25 września w Strzegomiu, druk Johann Siegismund Webern].
Wszystko wskazuje na to, że druk jest rzadkim unikatem. Księgozbiór, w skład którego wchodzi, obejmuje różne – również odręczne – pieśni dedykacyjne i jubilacyjne. Spangenberg był pierwszym proboszczem urzędującym w Strzegomiu w kościele pw. św. Piotra, wprowadzonym w urząd w 1742 r. przez Gottfrieda Balthasara Scharffa, proboszcza świdnickiego Kościoła Pokoju.
Spangenberg wydał własny zbiór pieśni religijnych, który początkowo dodał do zbioru „Der Lustige Sabbath” Benjamina Schmolcka. Samodzielnie opublikował swój zbiór stu pokrzepiających pieśni religijnych pod tytułem „Heiliger Weyrauch” w 1740 r. we Wrocławiu. W słowie wstępnym podaje, że wzorami byli dla niego Caspar Neumann i Schmolck, informując, że właściwie ich pieśni wystarczą wiernym, a sam opublikował swoje jedynie dla urozmaicenia. Schmolcka określa mianem swojego „dawnego, wielkiego protektora”. Przed zarzutem, że jego pieśni są zbyt długie, broni się, mówiąc: „Dla gorliwie modlącej się osoby żadna modlitwa nie jest zbyt długa, a dla pobożnego piewcy pieśni żadna pieśń nie jest zbyt długa”.
Czwarta strofa pieśni jubileuszowej: Schweidnitz! Ruf aus ihren Grüften und der Seraphinen Chor, deine Lehrer heut hervor [Świdnico! Wywołaj dzisiaj swoich nauczycieli z mogił zmarłych i chóru serafinów] autorstwa C. W. Spangenberga, w której Benjamin Schmolck jest porównywany z Janem Chryzostomem. Zdjęcie: Stephan Aderhold
W liczącej 15 strof pieśni jubileuszowej Spangenberg opisuje szczegółowo historię Kościoła Pokoju w Świdnicy. Ich skrócony opis:
(1) Strofa wstępna z informacją, że w Świdnicy pracowali szczególni teologowie, ustalenie refrenu dla każdej strofy: „Gottes Wort und Luthers Lehr, weicht von Schweidnitz nimmermehr” [Słowo Boże i nauka Lutra nigdy nie ustąpią ze Świdnicy];
(2) Oddanie czci Benjaminowi Gerlachowi (1633-1683), który pracował w Świdnicy w latach 1667-1683,
(3) Oddanie czci Gottfriedowi Fuchsowi (1650-1714), który pracował w Świdnicy w latach 1685-1714,
(4) Oddanie czci Benjaminowi Schmolckowi (1672-1737), który pracował w Świdnicy w latach 1702-1737,
(5) Oddanie czci zmarłym jako „strofa przejściowa” do teraźniejszości,
(6) Oddanie czci Ernstowi Hoyerowi (1709-1774), który pracował w Świdnicy w latach 1749-1774,
(7) Oddanie czci społeczności ewangelickiej, która chroni Kościół Pokoju,
(8) Opis wojny trzydziestoletniej jako okresu „tysiąca łez”,
(9) Oddanie czci pokojowi westfalskiemu i cesarzowi Ferdynandowi III (1608-1657),
(10) Oddanie czci cesarzowi Leopoldowi I (1640-1705), Józefowi I (1678-1711), Karolowi VI (1685-1740),
(11) Oddanie czci pruskiej wolności,
(12) Oddanie czci, że Kościół Pokoju w ciągu 100 lat przeciwstawiał się każdemu wrogowi,
(13) Oddanie czci łaskawości Fryderyka II Wielkiego (1712-1786),
(14) Prośba o ochronę na kolejne „wiele stuleci”,
(15) Prośba o ochronę dla Fryderyka II Wielkiego (1712-1786) i domu Hohenzollernów.
W 2022 r. parafia Kościoła Pokoju w Świdnicy świętowała jubileusz 370-lecia, w ramach którego zorganizowano tygodniowe obchody. Jednak obecnie na placu Pokojuy ponownie zapanował czas „tysiąca łez”. Wyczerpały się środki wparcia z Polski, Niemiec i Unii Europejskiej na utrzymanie tego obiektu wpisanego na listę UNESCO.
Nie można przeprowadzić koniecznych renowacji i napraw kościoła ani innych budynków. Brakuje środków na utrzymanie ukraińskich uchodźców, którzy znaleźli tutaj zakwaterowanie. Gaz, woda i prąd są tak drogie, że nie można już zapewnić ogrzewania.
Mimo to na placu Pokoju wciąż nie traci się ani odwagi, ani zaufania do Boga. Pod tym względem Spangenberg miał rację: Słowo Boże i nauka Lutra nigdy nie ustąpią ze Świdnicy!
Dr Stephan Aderhold